Home
Kennis en Economie
Recht en Veiligheid
Europa
Jihad vs McWorld
E-government
Nieuwe democratie
Columns
Politici
Overzicht thema`s
Verkiezingen
Tools
Het Belgenrapport
   download Een Kwestie van Uitvoering
download Hollandse Helden
Nieuwsbrief
Colofon
Poldi.Net




Maak van daadkracht geen dode letter!
Arthur Docters van Leeuwen Gepost:     maandag, 9 december 2002, 17:00
Van:     < Arthur Docters van Leeuwen >
URL:     < http://www.politiek-digitaal.nl/colofon/redactie >

Onvrede over de overheid en de politiek is aan de orde van de dag. Het afgelopen jaar is het nationale onbehagen gemobiliseerd, maar er is nauwelijks een begin gemaakt met het wegnemen van de oorzaken daarvan. Die hebben namelijk minder te maken met het democratisch gehalte van ons politieke systeem dan met het praktische presteren ervan.

Onvrede
Onlangs lanceerde een aantal bekende Nederlanders in NRC Handelsblad een initiatief om een vernieuwingsagenda voor politiek en overheid op te stellen ('Prominent onbehagen', NRC Handelsblad 25 november). Een nobel initiatief, maar het richt zich eerder op symptomen dan op oorzaken van de maatschappelijke onvrede. Die oorzaken hebben volgens ons alles te maken met de ineffectiviteit van de overheid in de zorg, integratie, onderwijs, vervoer, sociale voorzieningen en veiligheid. En dat zit hem niet in een gebrek aan goede bedoelingen of inhoud van beleid, maar in een gebrek aan goede sturing en instrumentatie en daarom een gebrekkige uitvoering.

Commissies en adviezen
Verschillende commissies hebben in de afgelopen twee jaar adviezen uitgebracht over het verbeteren van het functioneren van de overheid. We noemen er een paar: de commissies Snellen, Franken, Cerfontaine, Docters van Leeuwen, Wallage, denktank Infodrome. En ook de verkiezingsboeken van Fortuyn en Balkenende stonden vol adviezen over de veranderende samenleving, en de wijze waarop de overheid in haar beleid en organisatie antwoorden kon geven op nieuwe vragen. Vragen van individualisering, het afnemend belang van nationale grenzen, een andere economische oriëntatie en de verschuiving van macht door informatie, die vooral via internet voor steeds meer mensen beschikbaar is.

Urgentie
De adviezen verschilden in onderwerp: een andere inrichting van het openbaar bestuur, ICT inzetten voor betere overheidsdienstverlening, het beschermen van de privacy van burgers, investeren in een kenniseconomie, etc. De twee belangrijkste overeenkomsten tussen die adviezen zijn opmerkelijk: ze benadrukten zonder uitzondering de urgentie van vernieuwing en er is bar weinig mee gebeurd.

Belgen doen het beter
In omliggende landen is er wel werk gemaakt van vernieuwing. In België bijvoorbeeld is de sociale zekerheid op orde, omdat daar gekozen is voor centrale regie van de informatievoorziening. Hier worstelen we nog met onvolledigheid van de gemeentelijke basisregistratie, honderd duizenden onjuiste Sofi-nummers en valse en gestolen paspoorten die niet uit roulatie genomen worden. In België is fraude door werkgevers, huisjesmelkers en uitkeringsgerechtigden bijkans onmogelijk. Dat leidt er niet alleen toe dat er ongeveer 2 miljard euro per jaar aan extra premies wordt binnengehaald, maar ook dat goede ondernemers niet worden kapot geconcurreerd door ondernemers die zich niets aantrekken van de regels.

En Denen ook
In Denemarken wordt de hulpverlening gecoördineerd door een succesvolle coproductie van patiënt en huisarts, die samen ziekenhuizen, specialisten en apotheken als tweedelijns hulpverleningsinstanties sturen. Dat is mogelijk doordat er een gemeenschappelijke, open source ICT-infrastructuur is, die gegevensuitwisseling tussen instanties bevordert. In Nederland is het daarentegen één groot eilandenrijk van niet met elkaar communicerende informatiesystemen. Het systeem in Denemarken leidt niet alleen tot een tijdwinst van 40 minuten per dag voor de arts, maar ook tot betere dienstverlening aan de patiënt. En de patiënt komt in dit systeem meer aan het roer. In Nederland weten we paternalisme en inefficiëntie op een bijna perverse wijze aan elkaar te koppelen.

Succesformule of faalfactoren?
Doen de Belgen en de Denen het beter omdat ze een succesformule hebben gevonden, of hebben we in Nederland te veel faalfactoren, te veel polders? Is het onkunde of onwil? Een verklaring is de bestuurlijke complexiteit in Nederland, waar de decentrale eenheidsstaat ervoor zorgt dat competenties continu worden betwist. Eén loket voor overheidsdienstverlening zal er niet komen als de gemeenten ieder afzonderlijk hun systemen willen behouden. Maar wat is belangrijker, het behoud van de autonomie van onze openbare instellingen of het verbeteren van hun prestaties?

Risicomijdend gedrag
Een andere verklaring is het risicomijdend gedrag van veel ambtenaren en bestuurders. De laatste tien jaar is de verhouding tussen politiek en ambtenarij dermate verstoord dat op de departementen veelal de angst regeert. Tegenwoordig gaat bij fouten niet de minister maar een hoge ambtenaar de laan uit en dus wordt vooral het gebrek aan initiatief beloond.

Luxe investering
ICT wordt door bestuurders nog te veel gezien als een luxe investering, een stokpaardje van internetgoeroes en techneuten, niet als een instrument om de aard en uitvoering van bestuurlijk handelen te veranderen. ICT wordt nog onvoldoende begrepen en benut om de eigen processen en doelen van organisaties beter te laten aansluiten op hun institutionele en maatschappelijke omgeving. Daardoor blijven veel slimme oplossingen in de pilotfase steken of simpelweg in de lades liggen.

Schande!
Ook de sociale partners pakken hun maatschappelijke plichten nauwelijks op. De SER houdt het precaire evenwicht in afspraken het liefst in balans, en al te radicale oplossingen verstoren de lieve vrede. Het is een schande dat er anno 2002 door vakbonden en werkgevers nog steeds voornamelijk over CAO's onderhandeld wordt, terwijl arbeidsmarkt en sociale zekerheid zo dringend aan vernieuwing toe zijn. Vernieuwing die alleen mogelijk is wanneer er wordt samengewerkt.

Papieren werkelijkheid
En dan de doorgeslagen nadruk op privacy! Het is maar de vraag of de belangen die men in dat kader beoogt te beschermen wel echt beschermd worden. Grote hoeveelheden onnodige informatie worden onoverzichtelijk opgeslagen. Wat ermee gebeurt is onduidelijk. Is de Nederlandse invulling van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer niet voornamelijk een papieren werkelijkheid met hoge materiële en immateriële maatschappelijke kosten?

Stuurmanskunst
De impasse wordt vooral veroorzaakt door te weinig politiek-bestuurlijke stuurmanskunst, doortastendheid en lef om adviezen om te zetten in concrete daden. Het enige wat lijkt te tellen is de gunst van de kiezer en het voorkomen van onrust. Maar opportunisme en vaagheid leiden alleen maar tot grotere ellende. Het nieuwe kabinet moet dus actie ondernemen, wil het iets doen aan de onvrede in de polder. We formuleren nu de volgende stellingen waar we tot aan de formatie nog over kunnen praten en dan, vort, aan de slag:

  1. De overheid moet inzien dat investeren minder geld kost dan het oplevert
    Investeringen in de beleidssectoren voor de toekomst (onderwijs, wetenschap, ICT, kenniseconomie) leiden op middellange termijn tot een goede concurrentie positie. Maar investeringen in de zorg, sociale zekerheid en veiligheid kunnen al veel sneller renderen. Alleen al door reductie van de uitvoeringskosten. Die investeringen moeten gericht zijn op het ontwikkelen van systemen, die uitvoering een zaak maken van dienstverleners én dienstontvangers. Systemen die gegevens uitwisseling tussen verschillende diensten mogelijk maken. Zelfs binnen de beperkingen van de privacywet kunnen er heel veel zinvolle koppelingen tussen bestanden gemaakt worden, zoveel papieren formulieren verdwijnen en zoveel wachtrijen en -lijsten worden opgeheven. Het gaat dus om investeringen om de dienstverlening productiever, efficiënter en effectiever te maken.


  2. Overheidsorganisaties - ministeries, zelfstandige bestuursorganen en gemeenten - moeten beginnen met het beter toepassen van ICT
    In de sociale zekerheid, de zorg, het onderwijs en op het terrein van veiligheid is veel meer mogelijk. De ICT die tot nu toe is ontwikkeld houdt de heilige huisjes in die sectoren teveel in stand. De verkokering en de onwil tot samenwerking vinden we terug in niet op elkaar afgestemde informatiesystemen, bijvoorbeeld bij de politie, bij de sociale diensten, maar ook bij de verschillende zorginstellingen. Deze organisaties moeten meer gaan samenwerken en dat betekent dat ze meer gegevens moeten uitwisselen en dus hebben ze een gemeenschappelijke ICT-infrastructuur nodig.


  3. Het informatiebeheer van de overheid moet beter
    De gegevens van de overheidssystemen kloppen niet en kunnen daarom slecht ingezet worden voor bijvoorbeeld huisvestings- en ruimtelijke ordeningsbeleid, milieubeleid, de aanpak van fraude en het veiligheidsbeleid. Dat verklaart ook onze dramatisch slechte handhaving. Maak dus nu een keuze uit de verschillende adviezen over de informatiesystemen bij de overheid, houd het belang van privacy in het vizier en voer de noodzakelijke verbeteringen uit. Vooral de aanleg van een aantal publiek gecontroleerde basisregistraties (gegevensbestanden die veelvuldig gebruikt worden door de overheid, zoals gegevens over personen, bedrijven, adressen, ed.). moet voortvarend aangepakt worden. Dienstverlening, bedrijfsvoering en handhaving zijn alle gebaat bij een goed gegevensbeheer.

Burgers kunnen het best zelf!
Waar leiden deze ogenschijnlijk technische vernieuwingen toe in de praktijk? Tot verplegend personeel dat meer tijd heeft om te doen waar ze voor gekozen heeft, namelijk verplegen, en minder formulieren hoeft in te vullen. Patiënten kunnen best zelf hun medisch dossier beheren. Tot agenten die langer op straat kunnen zijn als ze minder tijd aan de administratie van aangiftes hoeven te besteden. Burgers kunnen via internet best zelf hun aangifte doen. En tot een sociale zekerheid die zoveel meer effectiever kan worden uitgevoerd als de knoop eindelijk is doorgehakt over welke gegevens nu wel en niet gekoppeld mogen worden en wie dat mag inzien.

Daadkracht schuilt in operationalisering
Laten we het dus niet alleen hebben over democratische vernieuwing, nieuwe politiek en de zegeningen van de informatiesamenleving, maar vooral over de concrete aanpak van maatschappelijke problemen. Visies, ideeën en voorbeelden uit binnen- en buitenland zijn er zat. Maar daarmee alleen komen we niet verder. Het gaat om de operationalisering. Op alle terreinen die we hierboven hebben aangesneden is inmiddels genoeg advies beschikbaar, en beter is hier de vijand van goed. Bewindspersonen moeten nog maar eens goed in hun laatjes kijken. Zij moeten nu kiezen en dan vooral gaan uitvoeren. Dat was, dachten wij, daadkracht.

Arthur Docters van Leeuwen was voorzitter van de commissie ICT en Overheid, Wim Deetman is burgemeester van Den Haag, Ivo Opstelten is burgemeester van Rotterdam, Marco Pastors is wethouder in Rotterdam (Leefbaar Rotterdam), Roel in 't Veld is hoogleraar bestuurskunde. Vlak na de verkiezingen van 22 januari zal op basis van alle reacties door de auteurs een definitieve, praktische vernieuwingsagenda voor de overheid worden opgesteld.