De burger wil af van de ontoegankelijkheid,
ongrijpbaarheid en ondoorzichtigheid van de politiek. Hij wil
volksvertegenwoordigers kunnen controleren, beoordelen en bijsturen.
Met een goede informatievoorziening vormt internet daarvoor het medium
bij uitstek. En een digitale Rekenkamer is wellicht het instrument bij
uitstek.
Het ongenoegen van burgers over 'de democratie' heeft niet zozeer te
maken met het stemrecht. Het heeft vooral te maken met
informatievoorziening, meningsvorming, controle en evaluatie,
bijsturing en beïnvloeding. De burger eist terecht zijn rol op in al
deze onderdelen van het proces. Hij kan die mede door voortgaande
ontwikkeling van ICT- toepassingen steeds sterker invullen, ook zijn
rol als controleur.
De burger stemt op basis van beloften op een kandidaat waarvan hij
verwacht dat deze zijn voorkeuren zal vertegenwoordigen. Na afloop van
de verkiezingen wil de burger - terecht - zien of hij waar voor zijn
stem krijgt. Kiezers worden controleurs. Ook gaat het om controle van
het gedrag van politici in onvoorziene situaties, met betrekking tot
nieuwe issues en om de inzet die de politicus toont.
Om te kunnen controleren en bij te sturen is goede
informatievoorziening onontbeerlijk. De burger als controleur heeft
informatie nodig die onafhankelijk is, laagdrempelig, begrijpelijk,
breed beschikbaar, actueel, feitelijk en controleerbaar, en responsief.
Daarin speelt het internet een steeds voornamere rol. Het is tijd om
deze voorwaarden eens nader te bekijken.
Berichtgeving moet onafhankelijk zijn. Anders ligt het risico van
vervorming of selectiviteit op de loer. Het gaat om gebalanceerde
(on-)afhankelijkheid: uiteenlopende media die naast elkaar actief zijn
en onjuiste informatie corrigeren. Websites en digitale
discussieplatforms zijn daarvoor zeer bruikbaar. Maar door het grote
aanbod verdwijnt het overzicht en draagt internet slechts in theorie
bij aan gebalanceerde (on-)afhankelijkheid.
Verder is informatie via internet voor steeds meer burgers gemakkelijk
toegankelijk, zowel financieel als praktisch. Sinds enkele jaren is de
meerderheid van de politici, ministeries en partijen online
vertegenwoordigd. Dus door middel van eigen websites of nieuwsbrieven
kan periodieke verantwoording worden afgelegd.
De informatie die burgers krijgen voorgeschoteld dient begrijpelijk te
zijn qua complexiteit, woordkeus, taal en veronderstelde basiskennis.
Informatievoorziening via internet is daarvoor zeer geschikt. Vooral
vanwege de lage kosten in vergelijking met bijvoorbeeld kranten en
televisie.
Betrokken burgers kampen veelal met weinig tijd en uiteenlopende
levenspatronen. Toch moet informatie beschikbaar zijn op de plek en het
moment dat de burger daar behoefte aan heeft. Concreet betekent dit dat
de burger als controleur niet te maken moet krijgen met bijvoorbeeld
beperkte uitzendtijden.
Een ander lastig punt is betrouwbaarheid: informatie op het net valt
lang niet altijd te controleren. De bron blijft vaak anoniem; sancties
op misleidende informatie kunnen dus simpel worden ontlopen. De grote
hoeveelheid informatie en de snelheid waarmee deze wordt gewijzigd of
vervangen is zo groot dat het praktisch onmogelijk is om misleidende
informatie te herstellen.
Volksvertegenwoordigers moeten op initiatief van de controlerende
burger ter verantwoording kunnen worden geroepen voor beleid en
specifieke kwesties. E-mail, digitale nieuwsbrieven en websites vormen
een verruiming van de praktische mogelijkheden voor responsieve
verantwoording door volksvertegenwoordigers. Helaas gebruikt slechts
een minderheid van de politici en partijen hun websites en digitale
nieuwsbrieven daadwerkelijk responsief.
De
invloed van de burger als controleur groeit naarmate hij zijn
volksvertegenwoordiger kan bijsturen. Of als hij de publieke opinie kan
beïnvloeden, waardoor de volksvertegenwoordiger in kwestie straks kan
worden weggestemd. Wellicht een krachtig instrument voor collectieve
controle door de burger is de instelling van een digitale Publieke
Rekenkamer.
Een digitale Rekenkamer kan een website presenteren waarop concrete
beleidsbeloften van nationale en lokale politici en beleidsmakers
worden gepubliceerd. En waar periodiek evaluaties plaatsvinden van de
mate waarin deze beloften gerealiseerd zijn.
Ook kan een Rekenkamer relevante informatie bundelen. En door burgers
worden gevoed met informatie over beloften en prestaties. Een min of
meer deskundige en onafhankelijke redactie moet zorgen voor onbetwiste
betrouwbaarheid van deze informatie. Zo kan de Publieke Rekenkamer - op
termijn - een sterke positie verwerven in de beoordeling en afrekening
door de burger van zijn volksvertegenwoordigers.
