Voor het oplossen van hardnekkige milieuproblemen
zijn systeemveranderingen nodig. Belangrijk is een open overheid, die
ruimte geeft aan burgerparticipatie en particuliere initiatieven. De
overheid heeft de juiste omstandigheden gecreëerd maar is er voldoende
duurzame sturingskracht gemobiliseerd?
De beste ambassadeurs voor het op gang brengen van de transities zijn
de burger én de consument. Of het nu gaat om een werkelijk duurzame
wijze van energievoorziening, mobiliteit, landbouw of duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen en behoud van biodiversiteit.
In netwerken, clubs, verenigingen, platforms, organiseren deze
‘medelanders’ zich bij elkaar, waardoor het bewustzijn voor
zelfverantwoordelijk gedrag groeit. Rond een bepaald thema worden
lerende communities gevormd. Voorbeelden daarvan zijn de communities
rond de tuinbouwkas als energiebron met de ambitie om kassen te bouwen
zonder gebruik van fossiele brandstoffen en de actie Adopteer een kip ,
waarin ondernemers en consumentenorganisaties de handen ineengeslagen
hebben om een duurzame landbouw voor kippen te realiseren.
Doel van deze initiatieven is het op gang brengen van
systeemveranderingen die bijdragen aan het oplossen van hardnekkige
milieuproblemen. Dat kan namelijk door het toepassen van creatieve
technische innovaties in de kringloop van consumptie en productie. Ook
samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, kennisorganisaties en
maatschappelijke actoren kan bijdragen aan dergelijke structurele
veranderingen. Burgers en bedrijven roepen om een open overheid, die
ruimte geeft aan burgerparticipatie en particuliere initiatieven. Het
Ministerie van Landbouw Natuur en Visserij organiseerde daarom debatten over de intensieve veehouderij.
Niet vanuit de gedachte dat de overheid alle problemen oplost, maar
vanuit haar aanwezigheid, inlevingsvermogen en het aandragen van
alternatieven zodat men op één lijn komt. Samen de innovatieve kracht
van de keten versterken, die zelf verantwoordelijkheid neemt.
Kenmerkend
voor transities is dat de overheid andere actoren stimuleert om zelf
het initiatief te nemen. En dat gebeurt ook. LNV riep de ‘Maatschap Transitie Duurzame Landbouw’
in het leven als één van de aanjagers van de transitie. Deelnemers uit
de overheid, bedrijfsleven, consumenten en maatschappelijke
organisaties treden op als ambassadeurs door aandacht te vragen voor
duurzaamheid in besluitvormingsprocessen en door potentiële
systeemveranderingen te identificeren. De overgang van steenkool naar
aardgas is een voorbeeld van een systeemverandering uit het verleden.
Je kunt stellen dat de overheid de juiste omstandigheid heeft gecreëerd
voor het zoeken naar doorbraaktechnieken en het oriënteren op nieuwe
oplossingen. De vraag is of de ambassadeurs er ook een goed
transitiegevoel aan overhouden. Belangrijker nog is of er met deze
arrangementen genoeg innovatieve sturingskracht wordt gemobiliseerd
richting een duurzame transitiebeweging?
Ineke Lemmen is lid en programmamanager van het transitieteam van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
