Met het inruilen van zijn ambtsketting voor het ministerschap heeft Alexander Pechtold (D66) zijn streken niet verloren. Nog steeds valt hij openlijk het kabinetsbeleid af, nu weer in een interview met dagblad Trouw. In een kabinet dat steeds meer poogt met 'één mond' te praten, wordt zijn rebellie vooralsnog geduld. De zelfverklaard medestander van Geert Mak meent dat het kabinet burgerrechten "per meter" inperkt in de strijd tegen terreur.
"Door te kakelen over islamitische terreur verbind je een hele godsdienst aan criminaliteit." Dat zei minister Pechtold (D66) 3 september in dagblad Trouw. Tevens liet hij weten dat het kabinet de grondrechten teveel onder druk zet in de strijd tegen terrorisme.
Het is niet de eerste keer dat de in maart aangetreden minister van Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties een ander geluid laat horen dan zijn collega-bewindslieden. Ook toen hij nog burgemeester van Wageningen was deinsde hij er niet voor terug om het kabinet openlijk af te vallen op het gebied van veiligheid en asielbeleid.
"Absurde schijnveiligheid"
In zijn nieuwjaarstoespraak van 4 januari j.l. voor de gemeenteraad van Wageningen - die inmiddels van www.wageningen.nl verwijderd is - noemde hij de legitimatieplicht "absurde schijnveiligheid". Collega-burgemeesters riep hij destijds op zich van het Haagse besluit te distantiëren. Ook liep hij ten tijde van zijn burgemeesterschap mee in een demonstratie tegen minister Verdonk. Media introduceerden naar aanleiding van Pechtolds rebellie de term 'burgemeesterlijke ongehoorzaamheid'.
Ministeriële ongehoorzaamheid
Met het inruilen van zijn ambtsketting voor het ministerschap lijkt Alexander Pechtold zijn streken niet verloren te hebben. Dat staat op gespannen voet met het algemene regeringsbeleid om meer met 'één mond' te praten, zeker als het gaat om gevoelige kwesties als terreurbestrijding. Vooralsnog ziet minister-president Balkenende Pechtolds 'ministeriële ongehoorzaamheid' oogluikend toe. Hij deed zijn uitspraken op 'persoonlijke titel', zo heet dat in Binnenhofse kringen.
Opgeven van waarden en vrijheden
De kritiek die de nieuweling uit op de ministers Donner (Justitie) en Remkes (Binnenlandse Zaken) is ook in zijn huidige functie niet nieuw. Nog geen acht dagen na zijn aantreden gaf hij zijn collega's in een toespraak op een congres van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) een veeg uit de pan. "Het opeen stapelen van anti-terrorismemaatregelen brengt het risico met zich mee dat we de waarden en vrijheden opgeven die het terrorisme beoogt te vernietigen. Dan zouden we terroristen alleen maar in de kaart spelen."
Zelfverklaard medestander van Geert Mak
Ook verklaarde hij zich op het NJCM-congres een medestander van Geert Mak, de schrijver die zich de woede van veel politici en opiniemakers op de hals haalde door hen in het pamflet 'Gedoemd tot kwetsbaarheid' - zonder ze bij naam te noemen - als 'handelaars in angst' te kwalificeren. "Ik ben het eens met Geert Mak die schrijft: 'Angst voorkomt niet de situatie waarvoor men bang is, maar schept die juist.' Ik wil er voor waarschuwen dat we ons zelf te veel laten leiden door angst, en te weinig door de kansen die we zien", luidde Pechtolds bijval. "Dames en heren, ik ben liever een handelaar in kansen dan een handelaar in angst", voegde hij eraan toe.
”Grondrechten geven we per meter weg”
In Trouw herhaalde Pechtold zaterdag zijn boodschap. In het interview benadrukte hij dat Nederland veel te angstig omgaat met het risico op terreuraanslagen. Grondrechten van burgers staan volgens de opvolger van oud-minister De Graaf onder druk. "Die grondrechten hebben we door de eeuwen heen per centimeter bevochten, maar nu geven we ze per meter weg."
"Islam en terreur niet in één adem noemen"
Ook loopt volgens Pechtold de integratie van etnische minderheden terug door islam en terreur steeds in één adem te noemen. Hij zegt zich enorm te storen aan het huidige opinieklimaat. "Door te kakelen over islamitische terreur verbind je een hele godsdienst aan criminaliteit. Zo laat je een miljoen mensen in Nederland dag in dag uit voelen dat ze er niet bij horen."
Toch op één lijn?
Hoewel Pechtold zijn collega's Remkes, Donner en Verdonk bekritiseert, zou hij de recent afgekondigde kabinetsmaatregelen tegen polarisatie voorzichtig kunnen toejuichen. Minister Donner zei onlangs dat discriminatie en haatzaaiende uitingen bijdragen aan publieke uitsluiting en het ontvankelijk maken van moslims voor de Jihad. Om polarisatie in de samenleving tegen te gaan is het ministerie van Justitie voornemens een meldpunt cybercriminaliteit in te stellen, discriminatie harder aan te pakken en terreurverheerlijking strafbaar te stellen. De ministers Donner en Verdonk willen daarmee de samenleving weerbaarder maken tegen radicale elementen. Ze vrezen dat discriminatie in het uitgaansleven, het publieke debat en op de arbeidsmarkt bijdragen aan gevoelens van publieke uitsluiting.
Daar waar Donner en Verdonk waken voor radicalisering, maakt Pechtold zich dus druk om het inperken van burgerrechten. Toch lijken hun doelen met eenzelfde maatregelenpakket te bereiken: het indammen van discriminatie om de sociale samenhang te bevorderen. Maar ook daar zit een addertje onder het gras: het strafbaar stellen van terreurverheerlijking komt in het straatje van de vrijheid van meningsuiting. Niet het minste burgerrecht.
Compromis uit Paasakkoord?
Ondanks het feit dat Pechtold geen voorstander is van de koers die de ministerploeg nu volgt, bestrijdt hij dat hij kritiek levert op zijn collega's. "Mijn woorden zijn niet bedoeld als kritiek op mijn collega's." Met de regering-Blair zegt hij meer affiniteit te hebben. "Nederland zou een voorbeeld moeten nemen aan de wijze waarop de Britten omgaan met het fenomeen terreur."
Of de rebelse houding van Alexander Pechtold in de toekomst nog tot een kabinetscrisis kan leiden, is niet te zeggen. Wellicht is zijn ministeriële ongehoorzaamheid het gevolg van een onofficiële afspraak uit het Paasakkoord, de overeenkomst die de regering sloot om een val van het kabinet te voorkomen na het vertrek van Pechtolds voorganger.
